ضرورت مقایسة بین مضامین مشترک تربیتی گلستان سعدی و کتاب قابوسنامه عنصرالمعالی بدان جهت بوده است که معمولاً در میان بسیاری از خوانندگان آثار سعدی، گمان بر آن بوده و هست که شیخ اجل، این مسایل و گفتارها را خود مطرح کرده و به قول وی:
کهن خرقة خویش پیراستن به از جامة عاریت خواستن
در این مقایسه، بخشهایی از مشترکات آثار این دو سخنور بزرگ که از جهت معنایی و در بسیاری موارد لفظی به هم نزدیک بودند در برابر هم قرار گرفتهاند؛ امّا قبل از این کار برای نشان دادن دشواری کار، شمّهای در باب فاصله زمانی مربوط به این دو سخنور و ردّ پای هر نوع مضمونگیری یا به قولی تاثیرپذیری بیان شده است. ویژگیهای تربیتی«قابوس نامه» و اهمیّت آن در آموزههای تربیتی و مقایسهای میان این اثر و آرا و اندیشههای تربیتی سعدی در کتاب «گلستان» صورت گرفت. اهمیّت موضوع بدان جهت است که آموزههای تربیتی سعدی در «گلستان» مورد استناد منابع مختلف است و «قابوس نامه» در این زمینه هم سرشار از موضوعات اخلاقی و تربیتی است و میتواند در اکثر مباحث دانش مفید واقع شود. در این مقایسه به دیدگاههای مشترک و وجوه اختلاف در روشهای «قابوس نامه» عنصرالمعالی و «گلستان» سعدی اشاره شده است و حاصل این مقایسه آن است که اثر عنصرالمعالی با آنکه به شیوة اندرز بیان شده است نسبت به سعدی که دستورات تربیتی را به صورت حکمت مطرح میکند، تفاوت چندانی ندارد.
)