واکاوی «تفکر» از منظر قرآن کریم و تبیین جایگاه آن درتر بیت اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار بخش معارف اسلامی دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

انسان مفطور به فطرت خاصی است که او را به‌سوی اکمال هدایت می‌نماید، اما درگذر ایام عواملی چون غفلت، معصیت، اخلاق ذمیمه و اعتقادات باطله زنگاری بر آن می‌نشاند که به سبب آن غرق در حضیض دنیا شده و از هدف غائی‌اش بازمی‌ماند؛ بنابراین ارائه راهکار اساسی زنگار زدایی فطرت پاک الهی برای رسیدن به سعادت که غایت تربیت اسلامی است، امری ضروری به نظر می‌رسد. در این مقاله با روش تحقیق توصیفی _ تحلیلی و با بهره‌گیری از قرآن کریم، به واکاوی «تفکر» پرداخته‌شده و نتایج حاصل مشعر بر این است که انسان در قرآن علاوه بر تعداد آیه‌های آن،471 مرتبه نیز با کلمات «تفکر»، «تدبر»، «تعقل»، «تذکر»، «نظر» و «بصیرت» و مشتقات آن فراخوان تفکر صورت پذیرفته است و نیز «تفکر در قرآن و هستی» به‌عنوان اولین و اساسی‌ترین راهکار تربیتی در زنگار زدایی فطرت پاک الهی ارائه گردیده است؛ چراکه فطرت آدمی بر وجوب تعظیم عظیم، احترام حاضر، شکر منعم، تحمید صاحب‌کمال و جمال، مفطور است ولی زنگار فطرت این امور را کم‌رنگ و گاه انسان را در انتخاب مصداق آن به خطا می‌کشاند؛ اما انسان می‌تواند با تفکر در عالم هستی زنگار فطرت را بزداید و مصداق واقعی این امور را دریابد و از اعماق قلب متذکر شود که تعظیم خالق عظیم، شکر خداوند منعم، احترام پروردگار حاضر و تسبیح معبود صاحب صفات جمال و کمال، واجب است و این باعث ظهور خودجوش ایمان پایدار، عمل صالح، صفات حمیده و اعتقادات صحیح خواهد شد که هدف و غایت تربیتی اسلامی است.

کلیدواژه‌ها


الف: کتاب‌ها
1.قرآن کریم.
2. ابن بابویه، محمد بن على.) بی‌تا(. اسرار توحید. الصدوق. چاپ اول. تهران: انتشارات علمیه اسلامیه.
 
3. ابن أبی الحدید، عبدالحمید بن هبة الله‏. (1404). شرح نهج البلاغة. ابراهیم، محمد ابوالفضل‏. چاپ اول. قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
4. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد. (1381). غررالحکم و درر الکلم. مصطفی درایتی. چاپ اول. مشهد: انتشارات ضریح آفتاب.
5. جوادی آملی، عبدالله. (1384). تفسیر موضوعی قرآن کریم. فطرت در قرآن. ج 12. چاپ سوم. قم: نشر إسراء.
6. خمینی، روح‌الله. (1383). شرح چهل حدیث. چاپ 23. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س).
7. راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412). المفردات فی غریب القرآن. صفوان عدنان داودی. چاپ اول. دمشق: دار العلم دار الشامیة.
8. رکنی یزدی، محمدمهدی. (1379). آشنائی با علوم قرآنی. چاپ اول. مشهد: آستان قدس.
9. شریف الرضی، محمد بن حسین. (1388). نهج البلاغة. انصاریان. چاپ اول. قم: دار العرفان.
10. طباطبائی، محمدحسین. (1417). المیزان فی تفسیر القرآن. چاپ 5. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
11. طبرسی، فضل بن حسن. (1372). مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن. چاپ سوم. تهران: انتشارات ناصرخسرو.
 12. طریحی، فخرالدین. (1375). مجمع البحرین. سید احمد حسینی. چاپ سوم. تهران: ناشر کتاب‌فروشی مرتضوی.
13. قرائتی، محسن. (1383). تفسیر نور. چاپ 11. تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
14. قرشی، سید علی‌اکبر. (1371). قاموس قرآن. چاپ 6. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
15. الکلینی، الرازی أبی جعفر محمد بن یعقوب بن اسحق. (1410). کافی الأصول و الفروع و الروضة من الکافی. علی‌اکبر غفاری. چاپ چهارم. بیروت: دار صعب دارالتعارف.
16. کلینى، محمد بن یعقوب. (1369). أصول الکافی. سید جواد مصطفوى. چاپ اول. تهران: کتاب‌فروشی علمیه اسلامیه.
17. کلینى، محمد بن یعقوب. (1407). أصول الکافی. چاپ 4. تهران. دار الکتب الاسلامیة.
18. مکارم شیرازی، ناصر. (1374). تفسیر نمونه. چاپ اول. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
19. مصطفوی، حسن. (1430). التحقیق فى کلمات القرآن الکریم. چاپ سوم. بیروت، قاهر: دار الکتب العلمیه.
20. موسوی همدانی، محمدباقر. (1374). ترجمه تفسیر المیزان. چاپ 5. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه‌ی مدرسین حوزه علمیه قم.
21. نقی‌پورفر، ولی‌الله. (1381). پژوهشی پیرامون تدبر در قرآن. چاپ چهارم. تهران: انتشارات اسوه (وابسته به سازمان اوقاف و امور خیریه).
22. نراقی، ملا احمد. (1380). معراج السعادة. موسوی کلانتری. چاپ 5. تهران: انتشارات پیام آزادی.
23. مجلسى، محمدباقر بن محمدتقی. (1403). بحار الأنوار. چاپ 2. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
24. مفضل بن عمر. (1379). توحید مفضل. علامه مجلسى. چاپ اول. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ب: نشریات
 25. احمدآبادی، نجمه آرانی، (1392). «تبیین آراء تربیتی ملا احمد نراقی». فصلنامه پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی. سال بیست و یکم، دوره جدید، شماره 18:111-93.
26. صالحی، اکبر، یاراحمدی، مصطفی، (1387). «تبیین تعلیم و تربیت اسلامی از دیدگاه علامه طباطبائی با تأکید بر هدف‌ها و روش‌های تربیتی». دو فصلنامه علمی تخصصی تربیت اسلامی، سال 3، شماره 7، 23-50.
27. طباطبائی، سیده فاطمه و چین آوه، محبوبه، (1393). «تأثیر آموزش «تفکر در نعمت و قدرت الهی» بر زنگار زدایی فطرت در دانشجویان دانشگاه شهید باهنر کرمان». فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، سال هیجده‌ام، شماره،3، 423-434.
28. نقی پور، ولی‌الله، (1390 ش). «مبانی و بسترهای تفکر و تعقل خلاق از دیدگاه اسلام». چشم‌انداز مدیریت دولتی، شماره 5، 9-32.