مبنای ادراک و اقسام آن از منظر ابن‌سینا و پیامدهای تربیتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه اصفهان

2 دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه اصفهان

3 کارشناس ارشد برنامه‌ریزی درسی دانشگاه پیام نور

4 کارشناس ارشد تاریخ و فلسفه آموزش‌وپرورش دانشگاه اصفهان

چکیده

هدف اصلی این پژوهش، بازشناسی مبنای ادراک و اقسام آن از منظر ابن‌سینا و پیامدهای تربیتی آن است. در پژوهش حاضر که با بهره‌گیری از رویکرد کیفی و با روش توصیفی – تحلیلی و استنتاجی صورت گرفته است، پس از بازبینی منابع، مبنای ادراک و پیامدهای تربیتی آن بر اساس آرای ایشان استنباط شده است. یافته‌های حاصل از این پژوهش نشان داد که در فلسفه ابن‌سینا نفس جایگاه والایی دارد و به‌عنوان مبنای ادراک شناخته می‌شود. در ادامه نیز بعد از بحث در باب ادراک و تعریف و معرفی انواع و مراتب آن، بحث در باب دلالت‌های تربیتی به‌ویژه در مبحث اصول و روش با توجه به مبانی ادراک موردتوجه قرار گرفت و پرورش توأم جسم و نفس، تعقل و اندیشه ورزی، تهذیب و تزکیه، ارزش‌گذاری به علم، تعلیم و تعلم، طرد حصر معرفت به تجربه و جامع‌نگری در علم، ایجاد محیط و شرایط مناسب به‌عنوان اصول تربیت معرفی گردید. لذا به‌کارگیری فعّال حواس، حفظ و به خاطر سپردن، جهت‌دهی تخیل و خلاقیت، سیر عقلانی، آموزش‌های جستجوگرایانه و تقویت فکر و اندیشه، شهود یا مشاهده حضوری و باطنی (حدس) و روش‌های تلفیقی نیز به‌عنوان روش تربیت حاصل این پژوهش بود.

کلیدواژه‌ها


الف: کتاب­ها
1.ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله (1403 ه.ق). الاشارات و التنبیهات، به همراه شرح خواجه‌نصیرالدین طوسی، 3 مجلد، الطبعه الثانیه، تهران: دفتر نشرالکتاب.
2. ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله (1363). الاشارات و التنبیهات (متن اصلی به همراه ترجمه و شرح از حسن ملکاهی)، تهران: انتشارات سروش.
3. ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله (1387). ترجمه و شرح کتاب نفس شفاء، ترجمه و شرح محمدحسین ناییجی، قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
4. ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله (1371). المباحثات، تحقیق و تعلیق محسن بیدار فر، قم: انتشارات بیدار.
5. ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله (1400 ه.ق). رسائل، قم: انتشارات بیدار.
6. ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله (1404 ه.ق). الشفاء، طبیعیات و الهیات، تفسیر ابراهیم مدکور، قم: مکتبة المرعشی النجفی.
7. ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله (1368). قانون در طب، ترجمه عبدالرحمن شرفکندی (هه ژار)، جلد 1 و 3، تهران: سروش.
8. ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله (بی‌تا). النجاه، به اهتمام مصطفی افندی المکاوی و الشیخ محیی الدین الصبری، قاهره: طبع علی نفقه.
9. ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله (1938 م). النجاه، قاهره.
10. ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله (1360). رسائل ابن‌سینا، ترجمه ضیاءالدین درسی، بی‌جا: انتشارات کتابخانه مرکزی.
11. ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله (1375). النفس من الکتاب الشفاء، تحقیق حسن‌زاده آملی، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
12. ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله (1952). احوال النفس، به اهتمام دکتر احمد فؤاد الاهوانی، قاهره: بی‌جا.
13. ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله (1371 ه ق) الف. احوال النفس (رساله فی النفس و بقائها و معادها)، تحقیق احمد فؤاد اهوانی، طبع بدار احیاء الکتب العربیه، عیسی البابی الحلبی و شرکاه.
    14. ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله (1364). النجاه من الغرق فی بحرالضلالات، با ویرایش و دیباچه محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
15. ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله (1331). رساله نفس، تصحیح موسی عمید، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
16. ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله (1335). حمکت بو علی سینا، محمد صالح حایری مازندرانی، شرکت سهامی چاپ.
17. باشلار، گاستون (1385). معرفت‌شناسی، ترجمه جلال ستاری، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
18. باقری، خسرو (1385). نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، تهران: انتشارات مدرسه.
19. بهشتی، محمد؛ فقیهی، علی‌نقی؛ ابوجعفری، مهدی (1380). آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن، زیر نظر علیرضا اعرافی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه،تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی.
20. مصطفوی، حسن (1387). شرح اشارات و تنبیهات (نمط سوم)، تهران: دانشگاه امام صادق (ع). لطف‌آبادی، حسین (1384). ضرورت تأسیس فلسفه علم مینوی برای پژوهش‌های علوم تربیتی و روان‌شناسی در ایران؛ علوم تربیتی، جمعی از مؤلفان، تهران: سمت.
21. مطهری، مرتضی (1378). مجموعه آثار، ج 9، تهران: انتشارات صدرا.
22. مصباح یزدی، محمدتقی (1370). آموزش فلسفه، ج 1-2، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
23. معلمی، حسن (1386). «پیشینه و پیرنگ معرفت‌شناسی اسلامی»، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
24. هاشمی، مجتبی (1372). «تربیت و شخصیت انسانی»، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
 ب: نشریات
25. جاویدی، طاهره؛ جعفرآبادی، کلاته (1384). «رویکردهای فلاسفه اسلامی به نفس و دلالت‌های تربیتی آن»، تهران: فصلنامه انسان‌شناسی، سال 4، شماره 7، ص 5 تا 27.
26. حسینی خامنه‌ای، سید محمد (1381). «خلاقیت/ خلافت انسان در فلسفه و عرفان اسلامی»، خردنامه صدرا، شماره 28، صص 12-5.
27. حیدری، محمدحسین؛ نصرتی هشی، کمال؛ متقی، زهره (1391). «اخلاق حرفه معلمی و رویکردهای تربیتی از منظر ابن‌سینا»،فصلنامه اخلاق، شماره 36، ص 40-70.
28. خندان، علی‌اصغر (1382). «معرفت عقلی و شناخت فطری نزد ابن‌سینا»، مجله اندیشه حوزه، شماره 41 و 42، ص 266 تا 291.
29. داودی، علی مراد (1387). «نعقل در حکمت مشاء از ارسطو تا ابن‌سینا»، تهران: موسسه انتشارات حکمت.
30. داودی، محمد (1389). «یادگیری و عوامل مؤثر بر آن از دیدگاه ابن‌سینا»، تهران: فصلنامه تخصصی حکمت سینوی (مشکوه النور) ، شماره 45، ص 1 تا 15.
31. رحیمیان، سعید؛ رهبری، مسعود (1390). «جایگاه معرفت‌شناسی عقل فعال در اندیشه ابن‌سینا»، فصلنامه اندیشه دینی، پیاپی 38، ص 71-94.
32. زیباکلام مفرد، فاطمه؛ حیدری، سمیرا (1386). «بررسی دیدگاه ابن‌سینا در باب تعلیم و تربیت»، تهران: مجله روان‌شناسی و علوم تربیتی، شماره 3، ص 89-113.
33. سیاحیان، فهیمه (1387). «اهمیت تخیل در خلاقیت هنری»، آینه خیال، شماره 7، 62-60
34. شیبانی، محمد (1388). «کارکردهای عقل نظری و عملی از نگاه ابن‌سینا»، قم: فصلنامه پژوهش‌های فلسفی-کلامی، سال 11، شماره 2، ص 257-273.
35. نصرتی هشی، کمال؛ نوروزی، رضاعلی، میرشاه جعفری، ابراهیم؛ بختیار نصرآبادی، حسنعلی (1393). «اهداف تربیت از نگاه ابن‌سینا»، فصلنامه حکمت سینوی، شماره 51، ص 117.
36. نوروزی، رضاعلی؛ نصرآبادی، حسنعلی؛ نصرتی هشی، کمال؛ شاهی، محمد (1391). «درآمدی بر آرای ابن‌سینا و جاحظ در باب اصول تربیت»، ماهنامه معرفت، شماره 191، صص 91-103.
37. نوروزی، رضاعلی؛ شهریاری، شهناز (1391). «تحلیلی بر پیامدهای تربیتی عقل نظری از دیدگاه ابن‌سینا»، فصلنامه آینه معرفت، شماره 32، ص 53.
 Kallos, D (1978). Den nya pedagogiken: En analys av den s k dialogpedagogiken som svenskt samhallsfenomen, Stockholm: wahlstrom & whdstrand. http://www.prisjakt.nu/bok.php?p=1157929